Cis „Ojciec Tempes” - bezcenną wartością?! Argumenty i Q&A / Felieton** WG

Najstarszy świadek historii Brennej i jej mieszkańców... Niepozorne drzewo, które dumnie góruje nad breńską nekropolią, ale też, położonym niżej w dolinie centrum Brennej. Cis, w którego cieniu żyje i umiera obecnie najpewniej trzynaste pokolenie brynioków. Drzewo, które "pamięta" czasy świetności wsi pasterskiej, gdy na jej halach pasło się ok. 10-tysięcy owiec, a we wsi nie było we wsi ani jednego murowanego budynku, w tym szkoły czy kościoła (Dość powiedzieć, iż obecny kościół parafialny, który powstał dopiero w 1796 roku, wybudowano kilkadziesiąt lat później, niż wzrastać zaczął cis...) Drzewo w cieniu, którego spoczęli bryniocy, pamiętający jeszcze czasy, misji jezuickiej rozpoczętej w 1717 roku przez legendarnego misjonarza Beskidu Śląskiego Ojca Leopolda Tempesa...




  • Wkrótce ruszy kampania informacyjna i akcja zbierania podpisów pod wnioskiem o ochronę jednego z najcenniejszych pod względem przyrodniczym, krajobrazowym i historycznych drzew w Gminie Brenna!
  • Od nas zależy, los pierwszego pomnika przyrody w centrum Brennej!
  • Czy wykażemy się roztropnością i dojrzałością i nie zaprzepaścimy dziedzictwa przodków, przekazując je kolejnym pokoleniom?


Cis „Ojciec Tempes”. 10 powodów, dla których powinniśmy go chronić...
  1. Blisko trzykrotnie przekracza wymiary pomnikowe!
  2. Cenny okaz jednego z najrzadszych i najcenniejszych drzew w Polsce.
  3. Jeden z kilku najokazalszych cisów w województwie śląskim.
  4. Od około 300 lat z nami. Starszy niż zabytkowy kościół i plebania.
  5. Część dziedzictwa Brennej. Jeden z ostatnich świadków jej historii.
  6. Symbol trwania. Towarzysz życia i śmierci ok. 13 pokoleń brynioków.
  7. Jego ochronę od 100-lat zalecają eksperci (1929, 2008, 2020).
  8. Ostatni symbol urokliwego krajobrazu zabytkowego cmentarza.
  9. Otoczony opieką, może przetrwać jeszcze nawet tysiąc lat!
  10. Prawdziwa „Siła natury”, którą trzeba docenić i promować! 




Q&A - Pytania i odpowiedzi

  • Co wiemy o cisie na cmentarzu?
    • Podsumowanie w liczbach:
    • Obwód: ok. 180 cm  (10 cm nad ziemią); ok. 140 cm (w pierśnicy, tj. na wysokości 130 cm).
    • Rozpiętości gałęzi: ok. 5 metrów w najszerszym miejscu (średnica), tj. na wysokości ok. 4 metrów.
    • Wysokość: ok. 8 metrów.
    • Wiek (wg szacunków): ok. 250-300 lat.

  • Czy cis z cmentarza w Brennej centrum jest drzewem ważnym, np. w skali województwa, czy Gminy Brenna?
    • Cis Tempes jest jednym z kilku/kilkunastu najcenniejszych cisów w województwie śląskim! 
    • Wieś Brenna zaś jest jedną z dosłownie czterech (!) spośród tysiąca wiosek w województwie śląskim, które mogą się poszczycić jednym lub dwoma najokazalszymi cisami.
    • Górki Małe i Wielkie posiadające ok. 40 drzew o statusie pomnika przyrody nie mają w tej grupie ani jednego cisa! 
    • Gmina Brenna chroni już jeden niezwykle cenny okaz cisa: dwupniowe drzewo ze Szporówki w Brennej Leśnicy (drzewo to mierzy ok. 200 cm na wysokości 1 metra nad gruntem, a następnie rozgałęzia się w dwa pnie o wymiarach ok. 150 cm każdy)
    • Dla porządku przedstawmy dokładne zestawienie 30 cisów, rosnących w województwie śląskim, które posiadają status pomnika przyrody. Podzieliliśmy je na kilka podgrup. Mamy więc kolejno:
      • (2 cisy o niesprecyzowanych wymiarach)
      • 6 drzew, które mają poniżej 85 cm obwodu (najcieńszy: 44, inne: 65, 79 i między 75-85),
      • 10 szt., które mają ok. 100 cm obwodu (pomiędzy 85 a 123),
      • 7 szt., które mają ok. 150 cm obwodu (pomiędzy 138 a 160),
      • Wreszcie 5 cisów, które mają powyżej 175 cm (175, 180, 212, 220), 
        • do tej grupy zaliczyliśmy też dwupniowy cis ze Szporówki w Brennej 

  • Czy znane są nam inne przykłady pomników przyrody na gruntach kościelnych i cmentarzach na terenie Województwa Śląskiego?
    • Udokumentowano ponad 10 takich historii. Większość z nich dotyczy pomników przyrody na śląskich cmentarzach katolickich, w tym działających po dziś dzień. 
    • Przykład nr 1: Wodzisław
    • Przytoczmy fragment artykułu o oddolnej inicjatywie z wioski oddalonej zaledwie 50 kilometrów od Brennej: "Dąb szypułkowy rosnący na terenie cmentarza parafialnego w Wodzisławiu-Jedłowniku został uznany za pomnik przyrody. [Drzewo ma niemal 5 metrów obwodu, a jego wiek szacuje się na około trzysta lat, więc podobnie jak cisa w Brennej] Decyzja zapadła na piątkowej sesji Rady Miasta. Z takiego postanowienia ucieszą się pewnie uczniowie i nauczyciele Szkoły Podstawowej nr 2 w Jedłowniku. O objęcie starego drzewa ochroną starał się m.in. szkolny Klub Ekologiczny.  Los starego drzewa leżał też na sercu wszystkim mieszkańcom dzielnicy". [(isa), "Dąb prawem chroniony", 3 września 2002, https://wodzislawslaski.naszemiasto.pl/dab-prawem-chroniony/ar/c8-5606961]
    • Zastanawiać może brak alarmistycznych komentarzy dziennikarza, który zamiast pisać o zagrożeniach związanych z tym, że stare drzewo zostanie wciągnięte na listę zabytków mógł zaprezentować plejadę zarzutów, problemów, jakie to za sobą niesie, tymczasem skupił się na wątku zaangażowania społecznego, podkreślając, iż to od uczniów i nauczycieli wyszła inicjatywa ochrony drzewa, położonego na starym cmentarzu parafialnym (nieczynnym?). 
    • Przykłady czynnych cmentarzy z pomnikami też znamy z naszej okolicy, m.in. z Ligoty, dzielnicy Czechowic-Dziedzic (o tym niżej).
    • Podobne artykuły, jak ten nt. 300-letniego dębu z Wodzisławia mogły, a może jeszcze wciąż mogą powstawać w naszej lokalnej prasie. Czego potrzeba? Zaangażowania społecznego - te mamy. Poparcia lokalnej społeczności, te sądząc po postawie harcerzy i większości radnych, którzy nad sprawą się już pochylali, też mamy. Brakuje jedynie decyzji Rady Gminy.

  • Dlaczego inicjatorzy zwrócili się do Rady Gminy Brenna, a nie do zarządcy cmentarza z wnioskiem, by chronić cisa?
    • Breńscy harcerze, którzy - w czynie społecznym - opiekują się m.in. grobami weteranów i ofiar II wojny światowej i regularnie sprzątają cmentarz, pełnią na nim wartę honorową etc. w kwietniu 2022 roku wpadli na pomysł, by objąć swoją opieką również zabytkowe drzewo na cmentarzu w Brennej Centrum. 
    • harcerze, chcąc wykazać się dojrzałością, szacunkiem do przyrody i tradycji, wpadli na pomysł, by zgłosić cisa na cmentarzu pomnikiem przyrody
    • Zgodnie z procedurą prawną napisali wniosek do Rady Gminy, gdyż to w jej kompetencji znajduje się ta sprawa. 
    • Inicjatorzy nie spodziewali się, że wniosek może spotkać się z oporem zarządcy cmentarza, czy też mieszkańców, którzy mają wokół drzewa nagrobki. Harcerze nie przypuszczali, że sprawa może budzić kontrowersje, że pojawią się głosy o "desakralizacji" i konieczności "ekshumacji" i że należy wcześniej przeprowadzić kampanię edukacyjną i informacyjną, w tej sprawie, by z tego typu obawami się zmierzyć.
    • Niestety harcerze, po niemal sześciu miesiącach procedowania wniosku przez urząd Gminy Brenna, zmuszeni byli 2 września 2022 r. go wycofać. Czemu? Dlatego, że spotkali się z kategorycznym "Nie" ze strony administratora cmentarza i nie chcieli wchodzić z nim w otwarty konflikt. 
    • W tej sytuacji, trzy osoby (w tym dwie związane również ze środowiskiem harcerskim) - postanowiły złożyć go ponownie, tym razem jako osoby prywatne. Znając negatywne nastawienie ks. proboszcza, zwrócono się - zgodnie z procedurą prawną wprost do władz lokalnych (Rady Gminy), by te zdecydowały o ustanowieniu pomnika przyrody.
    • Po dalszych 3 miesiącach procedowania, wniosek w sprawie ochrony cisa ostatecznie trafił pod obrady Rady Gminy Brenna, a konkretnie połączone Komisje, które poparły jego procedowanie.


  •  Dlaczego O. Tempes?
    • Pierwsi inicjatorzy nadali mu nawet imię: Tempes, na cześć zasłużonego kapłana, który niemal dokładnie 300 lat wcześniej przybył do Brennej, by szerzyć tu wiarę i cywilizację, tworząc pierwszą drewnianą kaplicę i nauczając miejscową ludność. 
    • Inicjatorzy sądzili, że m.in. z powodu tak szacownego patrona, akcja ochrony cisa spotka się z pozytywnym odbiorem ze strony proboszcza parafii w Brennej
    • W 2021 roku w ramach obchodów Roku Górali Śląskich w Województwie Śląskim Diecezja Bielsko-Żywiecka wydała publikację upamiętniającą O. Tempesa. Można ją w całości przeczytać na stronie: https://rok.bielsko.pl/2021/09/13/ojciec-leopold-tempes-sj-z-misja-wsrod-gorali-beskidow/
    • Wcześniej w 2017 roku kuria w osobie ks. biskupa Romana Pindla zaangażowała się w obchody 300-lecia misji Ojca Tempesa w Beskidac. Ponieważ żadne uroczystości, czy akcje wspomnieniowe nie odbyły się w Brennej, inicjatorzy ochrony cisa i nadania mu imienia Tempes, sądzili, że należy podkreślić związki tej osoby z Brenną. 

  • Pomnik przyrody zagrożeniem? 
  • Co mówi polskie prawo o pomnikach przyrody?
    • Podstawą prawną tworzenia pomników przyrody w Polsce jest Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2016 r. poz. 2134, z późn. zm.2)
    • Szczegółowe wytyczne zapisano w "Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 4 grudnia 2017 r. w sprawie kryteriów uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody"
    • dokument ten zawiera załącznik, gdzie wyszczególniono np. dla cisów 50 cm minimalnego obwodu jako kryterium ustanowienia pomnikiem przyrody;
    • "Na podstawie art. 40 ust. 3 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody  zarządza się, co następuje: § 1. Kryteriami uznawania drzew za pomniki przyrody są: 
      • 1) obwód pnia nie mniejszy niż minimalny obwód pnia drzewa mierzony na wysokości 130 cm dla poszczególnych rodzajów i gatunków drzew, określony w załączniku do rozporządzenia, lub 
      • 2) wyróżnianie się wśród innych drzew tego samego rodzaju lub gatunku w skali kraju, województwa lub gminy, ze względu na obwód pnia, wysokość, szerokość korony, wiek, występowanie w skupiskach, w tym w alejach lub szpalerach, pokrój lub inne cechy morfologiczne, 
      • a także inne wyjątkowe walory przyrodnicze, naukowe, kulturowe, historyczne lub krajobrazowe. 
      • treść "Ustawy o ochronie przyrody":
        • "Formami ochrony przyrody są: (...) pomniki przyrody (...)" Art. 6. 1. 
        • "Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, (...)" Art. 40. 1.
        • "Minister właściwy do spraw środowiska może określić, w drodze rozporządzenia, kryteria uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody, kierując się potrzebą ochrony drzew i krzewów ze względu na ich wielkość, wiek, pokrój i znaczenie historyczne (...) "
        • "Ustanowienie pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, użytku ekologicznego lub zespołu przyrodniczo-krajobrazowego następuje w drodze rozporządzenia wojewody albo uchwały rady gminy, jeżeli wojewoda nie ustanowił tych form ochrony przyrody. 
        • Rozporządzenie wojewody lub uchwała rady gminy, o których mowa w ust. 1, określają nazwę danego obiektu lub obszaru, jego położenie, sprawującego nadzór, szczególne cele ochrony, w razie potrzeby ustalenia dotyczące jego czynnej ochrony oraz zakazy właściwe dla tego obiektu, obszaru lub jego części, wybrane spośród zakazów wymienionych w art. 45 ust. 1. (...)" Art. 44. 1. 
        • "W stosunku do pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, użytku ekologicznego lub zespołu przyrodniczo-krajobrazowego mogą być wprowadzone następujące zakazy: 
          • niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu lub·obszaru;·
          • wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym lub przeciwpowodziowym albo budową, odbudową, utrzymywaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych; 
          • uszkadzania i zanieczyszczania gleby; 
          • dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody albo racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej; 
          • likwidowania, zasypywania i przekształcania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych; 
          • wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia użytkowanych gruntów rolnych; 
          • zmiany sposobu użytkowania ziemi; 
          • wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu; 
          • umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia nor, legowisk zwierzęcych oraz tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką; 
          • zbioru, niszczenia, uszkadzania roślin i grzybów na obszarach użytków ekologicznych, utworzonych w celu ochrony stanowisk, siedlisk lub ostoi roślin i grzybów chronionych; 
          • umieszczania tablic reklamowych. 
        • Zakazy, o których mowa w ust. 1, nie dotyczy: 
          • prac wykonywanych na potrzeby ochrony przyrody po uzgodnieniu z organem ustanawiającym daną formę ochrony przyrody; 
          • realizacji inwestycji celu publicznego po uzgodnieniu z organem ustanawiającym daną formę ochrony przyrody; 
          • zadań z zakresu obronności kraju w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa państwa; 
          • likwidowania nagłych zagrożeń bezpieczeństwa powszechnego i prowadzenia akcji ratowniczych." Art. 45.
      • "Kryterium uznania drzewa za pomnik przyrody jest jego obwód mierzony na wysokości 130 cm od powierzchni ziemi. Obwody najbardziej pospolitych gatunków drzew stanowią dolną granicę dla drzew pomnikowych. 
      • "Zgłoszenia pomnika przyrody może dokonać każdy osobiście lub korespondencyjnie. Zgłoszenie powinno zawierać niezbędne informacje umożliwiające identyfikację projektowanego obiektu, a w szczególności podmiot ochrony – czy jest to głaz, drzewo, krzew czy inny obiekt, gatunek drzewa, orientacyjny obwód, położenie obiektu – w przypadku terenu miasta należy podać ulicę i numer, ewentualnie rodzaj nieruchomości, w przypadku terenów leśnych nazwę nadleśnictwa, leśnictwa, numer oddziału i pododdziału. Do zgłoszenia należy dołączyć szkic sytuacyjny lub mapę terenu z zaznaczonym obiektem. 
      • na podstawie: https://www.lop.org.pl/Pomniki_Przyrody




  




** Prezentowane teksty mają charakter polemiczny. Przedstawione poglądy i opinie wyrażone przez autora/ów opracowania nie są oficjalnym stanowiskiem Towarzystwa Miłośników Brennej i Górek "Jodła". Towarzystwo i redakcja strony nie ponoszą odpowiedzialności za treść felietonów.



Comments

Post a Comment